1510/14-1589/90 yillari arasinda yasadigi tahmin ediliyor.
Pîr Sultan Sivas’ın Yıldızeli ilçesinin Çırçır Bucağına bağlı Banaz köyünde doğmuştur. Yıldızdağı eteklerinde, Çırçır’a kırk sekiz kilometre uzaklıkta, denizden bin yedi yüz metre yüksekte, çoğu tek katlı kerpiç evleri, soğuktan korunmak için yarı yarıya toprağa gömülü bir köy…
Banaz’da bugün de Pir Sultan’ın olduğu söylenen bir ev, önünde şairin yaşadığı dönemden kaldığına inanılan bir söğüt ağacı, ağacın altında, asâsının ucuna takıp Horasan’dan getirildiğine inanılan bir değirmen taşı vardır. Pîr Sultan yaz aylarının güzel havalarında bu taşın üstüne oturup karısıyla sohbet edermiş. Köylüler bu evi, ağacı, taşı kutsal sayarlar.Kızının yaktığı ağıtta uzun boyluluğuna, biçimliliğine değinilen şairin asıl adı, şiirlerinde belirttiğine göre, Haydar’dır. Bir yerde soyunun Yemen’li olduğunu, bir yerde Peygamber’in öz torunu olduğunu söyler, bir yerde de Imam Zeynel-Âbidin’den “Zeynel dedem” diye söz eder. Muhammed peygamber soyundan geldiklerini, “seyyid”liklerini ileri sürmek tarikat uluları arasında bir gelenektir. Genel kanı, şairin İran’ın doğusundaki Horasan’dan, önce Iran Azerbeycanı’ndaki Hoy kasabasına, oradan da Anadolu’ya göçüp Sivas’a yerleşen bir Türkmen soyundan geldiği yolundadır.
Çocukluğu çobanlıkla geçen Pîr Sultan’ın okuma yazma bildiği anlaşılıyor. Tekke eğitimi çerçevesinde halifeler tarihini, peygamber menkibelerini, evliya menkibelerini, tarikat kurallarını, Yunus Emre’yi, Hatâyî’yi bilir.
Söylentiye göre, Pir Sultan’ın üç oğlu, bir kızı var. Oğullarından Seyyit Ali Banaz köyünün üst yanındaki çam korusunda, Pîr Muhammed Tokat’in Daduk Köyünde, Er Gaib de Dersim’de gömülü olduğu ifade edilmektedir.
Adı Sanem olan kızının Pîr Sultan asıldığı zaman söylediği ağıt çok ünlüdür. Pir Muhammmed ise babası gibi şairdir. Delikanlı iken attan düşerek öldügü, Pîr Sultan’ın ” Allah verdiğini almaz dediler / Bana verdiğini aldı n’eyleyim” derken bu olaya değindiği söylenir. Şiirlerinden uzun yaşadığı, çok çocuğu bulunduğu açıkça anlaşılan şairin, sağlığında iki oğul acısı görmüş olduğunu ileri sürenler de vardır.
Pîr Sultan Alevi-Bektaşi tarikatındandır. Tarikata girme arkadaşı, yani musahibi, Ali Baba’dır. Bağlandığı tekkenin piri ise, Ahmet Yesevî’nin Anadolu’ya gönderdiği dervişlerden Koyun Babanın tekkesinde, Bektaşiliğin kurucusu Hacı Bektaş Veli’nin tekkesinde posta oturmuş, yani en üst makamlara getirilmiş Seyh Hasan’dır.
Pir Sultan, bağlandığı tarikatça yalnız dinsel önder değil, devlet başkanı olarak da görülen Safevi Şahları adına, Anadolu halkını Osmanlının baskılarına karşı ayaklanmaya çağırdığı, ve bu ayaklanmaya öncülük etmiştir. Ayaklanma önderi olduğu için Sivas valisi Hızır Paşa’nın emriyle tutuklanmış, yolundan dönmeyeceği anlaşılınca da asılmıştır.
Asıldığı yer Sivas’ta eskiden Keçibulan adını taşıyan, sonra uzun süre Darağacı diye anılan, simdi ise Kepçeli denilen yerdir. Bugün Sanayi Çarşısı’nın karşısında Mal Pazarı olarak kullanılan bu alanın Gazhane bitişiğinde, sıra söğütlerin bitiminde bulunan, boyu beş metre, eni bir metreden fazla, bakımsız toprak yığını onun mezarıdır. Üstündeki moloz taslar, asılması sırasında Hızır Paşa’nın emriyle halkın attığı taşlardır.
ŞİİRLERİNDEN SEÇMELER:
ALÇAKTA YÜKSEKTE YATAN
Alçakta yüksekte yatan erenler
Yetişin imdada aldı dert beni
Başım alıp hangi yere gideyim
Gittiğim yerlerde buldu dert beni
Oturup benimle ibadet kıldı
Yalan söyledi de yüzüme güldü
Yalın kılıçç olup üstüme geldi
Çaldı bölük bölük böldü dert beni
Üstümüzden gelen boran kış gibi
Yavru sahin pençesinde kuş gibi
Seher çağı bir korkulu düş gibi
Çağırta çağırta aldıdert beni
Abdal Pîr Sultan’ım gönlüm hastadır
Kimseye diyemem gönlüm yastadır
Bilmem deli oldu bilmem ustadır
Söyle bir sevdaya saldı dert beni
BENI GÖRÜP YÖNÜN ÖTE DÖNDÜRME
Beni görüp yönün öte döndürme
Yine gitmez meylim sendedir sende
Yıkıp hilâl kaşlarını yere indirme
Günah sende degil bendedir bende
Seker vardır dudağında dilinde
Arzumanım kaldı gonca gülünde
Sen bir padişâhsin hükmün elinde
Senin ile dâvam sendedir sende
Sensiz çıkıp yaylaları yaylamam
Engeller içinde sırrınn söylemem
Çok günah işledim inkâr eylemem
Ik’ellerim kızıl kandadır kanda
Nice beyler ile gezdim yoruldum
Kan bulanık aktım duruldum
Sencileyin çok güzele sarıldım
Dahi sevgin candadır canda
Pîr Sultan Abdal’ım böyle deyiptir
Âşıklar güzeli sevegeliptir
Bir güzel sevmeyle kanlı m’oluptur
Kellem terkidedir yandadır yanda
BEN DERVİŞİM DIYE
Ben dervişim diye gögsün gerersin
Hakk’ı zikretmeye dilin var mıdır
Sen kendini görsene ilden n’ararsın
Hâli hâl etmeye hâlin var mıdır
Birgün balık gibi aga sararlar
Mürsidinden rehberinden sorarlar
Tütsü yakip köşe köşe ararlar
Ben arıyım dersin balın var mıdır
Dertli olmayanlar derde yanar mı
Tahkik derviş ikrarından döner mi
Her bir uçan gül dalına konar mı
Ben bülbülüm dersin gülün var mıdır
Pîr Sultan’ım senin derdin deşilmez
Derdi olmayanlar derde düş olmaz
Mürşidsiz rehbersiz yollar aşılmaz
Mürşid eteğinde elin var mıdır
DÜNYANIN ÜSTÜNDE KURULU DİREK
Dünyanın üzerinde kurulu direk
Emek sayılmadan, sızlar bu yürek
Bu düzeni kim kurmuş bizler de bilek
Söyle canım söyle dinlesin canlar
Ocağa koymuslar köşe taşını
Hakk kollasın gerçeklerin işini
Bir gun agridirlar senin başını
Söyle canım söyle dinlesin canlar
Pir Sultan Abdal’ım farz eylesinler
Yola gelmeyenden edilmez minnet
Cümlenin muradı dünyada cennet
Söyle canım söyle dinlesin canlar
SULTAN SUYU
Sultan suyu gibi çağlayıp akma
Erilir gam yeme divane gönül
Er başımda duman, dağ başında kış
Erilir gam yeme divane gönül
Yıkılır mı Hakk’ın yaptığı havuz
Sah-i merdanın, biz de kilavuz
Üç günlük dünyada, şu yahşi yavuz
Erilir gam yeme divane gönül
Pir Sultan Abdal’ım, sırdan sırada
Bu iş böyle oldu, kalsın burada
Cümlemiz niyetlendiği murada
Erilir gam yeme divane gönül