Çağdaş Yezitlerin yaşama kastettiği, Yası Kerbela’yı yaşadığımız şu günlerde çokça tartışılan bir konuya açıklık getirelim istedik. Alevi inancının tarihi incelendiğinde görülecektir ki Aleviliğin kendine özgü bir Hak ve hakikat tanımlaması vardır. Alevilik Hak ve hakikati arama yoludur. Aleviler kendi süreklerini, süreçlerini, yol ve erkanını ifade etmeye çalıştığında hemen bir bariyerle karşılaşılır. Egemen inancın “Temsilcileri” devreye girer ve suçlayıcı, azarlayıcı ve aşağılayıcı bir eda ile “Siz Müslüman değil misiniz?” sorusunu sorar. Biz de bu egemen, dikte eden, emir veren ses karşısında çoğu zaman yalpalarız. “Biz Aleviyiz. Yolumuz, erkânımız, süreklerimiz ve süreçlerimiz farklıdır.” Demekten imtina ederiz. Bu çekincenin sebebini, sonucunu ve tarihçesini bilmeyen yoktur. İnkâr, asimilasyon, sürgün, zulüm, katliam, soykırım! Alevilikte Yol ve Erkân Yürütme yetkisi makama aittir. Makamı Mürşit, Pir/Dede, Ana, Rehber/Rayber yürütür. Yol ve erkânımızda, cemlerimizde, cemlerimizdeki 12 hizmette, Hakka uğurlama (Cenaze hizmetleri) erkânında, lokma, aşure vb. hizmetler aşağıdaki kutsal metinlerimizle yürütülür. Alevilikte “Mevlit okuma/okutma” gibi bir erkân yoktur. Alevilikte semavi dinlerin “Dört Kitabı” Haktır. Ancak Yol ve Erkânımız “Dört kitap” üzere yürütülmez. Cemlerde Kuran okuyan kimi “Dedeler” olsa da “Kuran’dan ayet, sure okuma” asimilasyon sonucu Alevi inancına eklenmiş bir ritüeldir. Alevi inancının kutsal metinleri;
https://www.youtube.com/watch?v=B-yQWoaLpTo
1. GÜLBANG/GÜLBENG: Farsça ve Kürtçe; Gül kokulu ses, gül tadında sesleniş anlamına gelir. Hece ölçüsüne dayanmaz. Pirler, tarafından doğaçlama söylenebilir. Günümüzde Alevilerin çoğu Gülbenglerin kalıp metin şeklinde olduğunu düşünür. Kimi kişiler “Gülbeng kitabı” yayınlıyor olsa da “Kalıp Gülbeng” yoktur. Ancak söylene söylene yerleşmiş, alışıla gelmiş, kalıplaşmış gülbenglerimiz vardır.
2. DUVAZİMAM/DONZDEH İMAM; Kürtçe ve Farsça’da; 12 İmam demektir. 12 İmamın hikmet ve kerametlerini, yaşadıkları, karşı karşıya kaldıkları zorlukları, zulüm ve katliamı anlatır. Duvazimamlar Deyiş şeklinde hece ölçülü uyaklı da olabilir, Gülbeng gibi hece ölçüsüz metin de olabilir. Bu arada “Alevilikte 12 İmam var. Niye Kuran yok?” sorusu sorulabilir. Aleviler 12 İmam’ı “Müslüman oldukları için” benimseyip kutsamaz. 12 İmamı kutsama sebebi onların yaşam biçimi ve eylemleridir. Alevi inancına göre 12 İmamlar yaşama, insana, topluma bakışı diğer “İslam ileri gelenleri”nden farklıdır.
3. DEYİŞ: Türkçe, demek, söylemek, hitap etmek anlamına gelir. Hak Åşıklarının yazdığı hece ölçülü, uyaklı manzum metinlerdir. Hak Åşıklarımız; Pir Sultan Abdal, Yunus Emre, Kul Himmet, Baba Tahir Üryan, Yemini, Virani, Şah Hatayi, Edip Harabi, Aşı Vaysel, Mahsuni Şerif, Daimi, Hüdai, Sefil Selimi vb. Alevilikte “Ozan/Ulu Ozan” diye bir kavram yoktur. Alevi deyiş ve nefeslerini söyleyen ermişlere HAK AŞIĞI denir.
4. NEFES: Nefes anlamı çok derin olan bir kavramdır. Yaşamın başlangıcı nefesin varlığı, bitişi nefesin yokluğu ile olur. Dolayısıyla nefes yaşam demektir. Nefes, insanı kâmilin, mürşidin, pirin; muhibe, dervişe, cana verdiği himmet, hikmet, bilgi, yaşam becerisi ve keramet anlamına gelir. Hece ölçüsüne dayalı uyaklı/Kafiyeli manzum metinlerdir.
5. DEVRİYE: Hak Aşıklarımızın insanlık tarihini kronolojik olarak anlatan manzum metinleri. yokluk, hiçlik aleminden başlayarak insanlığın gelişimini anlatan hece ölçülü, uyaklı/kafiyeli manzum metin. En güzel örneklerini; Yunus Emre, Pir Sultan Abdal, Edip Harabi’de görebiliriz.
6. MERSİYE/MARŞİYYA: Ağıt anlamındadır. Kerbela katliamını anlatan manzum metinler. Aruz ölçüsüyle yazılır. Fuzuli’nin Mersiyesi en güzel örnektir.
7. TEVHİT: Birlik, bir olma, canların birliği, ocağına, pirine ikrar verip bir olmak, Hak Muhammet Ali’yi bir görme anlamına gelir. Cemlerimizde Hak ile bir olmak anlamında okunan, söylenen hece ölçülü, uyaklı, manzum metinlerdir.
8. MİRAÇLAMA: Göğe yükselmek, kutsal duyguların etkisiyle esrimek anlamına gelir. Muhammet Mustafa’nın miraca gittiğinde karşılaştığı durumları ve Kırklar Cem’ine girdiğinde karşılaştığı hikmet ve kerametleri anlatan hece ölçülü, uyaklı manzum metinlerdir.
9. BEYİT: İki dizeden oluşan çoğunlukla aruz ölçüsüyle yazılan manzum metinlerdir. İki dize arasında uyak birliği olur.