Putin’i Wagner’le anlaşmaya zorlayan faktörlerden biri Çin’in tutumu oldu. Çünkü meydan Çin’e kalacaktı. ABD de izledi. Çünkü Rusya parçalanırsa nükleer silahlar kontrolsüz güçlerin eline geçebilir, Çin bölgede tek başına hegemonya kurabilirdi
Mehmet Ali Çelebi
Rusya’da 23-25 Haziran 2023 arasında yaşanan PMC Wagner isyanı, Wagner’in birkaç kenti alıp Moskova kapısına dayanması sadece Kremlin’de değil dünyada ‘şok’ etkisi yarattı.
‘Brest olgusallığı ve iç dinamikler Putin’i saf dışı bırakabilir mi?’ başlıklı yazımızda “Ukrayna’ya akan SİHA’lar, uçaksavar ve tanksavarlar Rusya ordusunun kayıplarını artıracaktır. Yaptırımlar oligarkları, orta sınıfı ve yoksulları zorlayacak. Rusya ordusunu da kaynatabilir. Günün sonunda Putin iç dinamiklerin tetiği düşürülerek safra gibi saf dışı bırakılabilir” ifadesi kullanmıştık. (Yeni Yaşam /4 Mart 2022) ‘2023’te olası Kelebek etkisi’ başlıklı yazımızda da “Çok yönlü sarsıntılar yaratan faylar 2023’te Türkiye, Doğu Akdeniz, Rusya, Ukrayna, Suriye, İran, İngiltere gibi yerlerde ‘Kelebek etkisi’yle kaotik süreçler doğurabilir. Putin’in ömür boyu iktidarda kalmak için yaptığı anayasa değişikliklerinin berhava edip iktidarına mal olabilir” ifadesi kullanmıştık. (Yeni Yaşam /2 Ocak 2023)
Burada Wagner’in Moskova’ya ilerlemesindeki askeri-siyasi geometrinin açılarını analitik merceğe alacağız.
Sarhoşluğuyla bilinen Boris Yeltsin ani bir kararla yılbaşı gecesi (31 Aralık 1999) Rusya Başkanlığı’ndan istifa edip koltuğu KGB’nin yerine 1995’te kurulan FSB’nin başkanı Vladimir Putin’e bırakmıştı. Almanya’da ajanlık yapmış olan Putin 26 Mart 2000’de yapılan devlet başkanlığı seçiminde kendisine yüzde 53.4 oy, Komünist Parti Lideri Gennadi Züganov’a yüzde 29.5 oy çıktığını açıklayıp kendisini devlet başkanı ilan etmişti.
Halklar perspektifi yerine, ilkeler, demokrasi ve özgürlükler mimarisi yerine askeri perspektifle hareket eden bir yönetim oluşturdu. Ağustos 1999-Mayıs 2000 arasında Çeçenistan’ı bombalatıp, evleri insanların üstüne yıktı. Eylül 2004’te Çeçen bir grubun Kuzey Osetya’ya Beslan 1 No’lu Okul’dakileri rehin alması sonrası orduya verdiği emirle baskın yapıldı, kurtarmak yerine 333 ilkokul öğrencisi ve öğretmen katledildi. 7-16 Ağustos 2008’de Gürcistan’a savaş açıldı.
Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov (9 Mart 2004’ten beri dışişleri bakanı), Dışişleri Bakan Yardımcısı Mikhail Bogdanov (2011’de Dışişleri bakan yardımcısı yapıldı, Ocak 2012’de Putin’in Ortadoğu özel temsilcisi, Ekim 2014’te Devlet Başkanının Ortadoğu ve Afrika özel temsilcisi yapıldı) gibi kirli işlerde uzmanlaşmış isimlerle organize olup Şubat-Mart 2014’te Kırım’a apoletsiz birlikler sokulmuş, Rus askeri oldukları inkâr edilmişti. İlhak imzasından uzun süre sonra Rus birliği olduğu itiraf edilmişti. Nisan 2014’te benzer taktik Rus nüfusu yoğunluklu olan Ukrayna’ya bağlı Donbass’ta (Donetsk ve Luhansk) uygulandı.
AKP yönetiminden aldığı kapitülasyonlar karşılığı ve Suriye’deki savaşın uzayıp kendisine ihtiyacın artması, bu şekilde Akdeniz’deki üslerini genişletmesi hesabıyla 2018 baharında Efrîn’e (Afrin) TSK ve ÖSO ittifakının ‘Zeytin Dalı’ adı altında yüzbinlerin mültecileşmesine yol açan operasyon yapmasına, izin verdi. Yani bir yandan Suriye ordusu ve İran ordusu ile birlikte ÖSO gibi yapılara karşı operasyon yapılıyor, diğer yandan bu oluşum Kürtlere saldırınca sınırları geçmesine izin verip, hava sahası açıp izliyordu. Ordu gönderip Kazakistan’da otoriter yönetime karşı 2 Ocak 2022 çıkan halk ayaklanmasını kanlı şekilde bastırdı.
Wagner’in mayalanması
Azak Denizi ve Karadeniz’e hakim olup Rusya Donanmasına geniş alan açmak için Kırım’a yönelik operasyon bir laboratuvar işlevi gördü. Paramiliter ordu PMC Wagner de Mart 2014 Kırım’ın işgali sırasında mayalandı. Putin, sosisli sandviç satan Yevgeny Prigozhin’le (Yevgeniy Prigojin) arkadaşlık kurup onu Sovyetler Birliği döneminin kuruluşlarını yağmalatıp palazlandırdığı oligarkdan birine dönüştürecek, Prigozhin’e PMC Wagner’i kurduracaktı.
Leningrad (St. Petersburg) doğumlu Prigozhin, hırsızlık, insanların önünü kesip gasp yapmaktan 1981-1990 arası hapis yatar, çıkınca sosisli sandviç satar. Restoran açınca ajanlık sonrası St. Petersburg Belediye Başkanı Yardımcısı yapılan Putin’le tanışır. Putin Kremlin’e geçince, ordunun yemeklerini organize eder. Putin’in yandaş oligarkları mafyaya dönüştürdüğü, muhalif gazetecilerin zehirlenip öldürüldüğü dönemde oteller açan Prigozhin gibi oligarklar hızla yükselir.
Kırım ve Donbass’taki asimetrik savaş yöntemlerinin çaktığı ışıkla, elini yakmak yerine bir maşa tutmak stratejisi benimsenmiş, eski askerler, emekli askerler, suçlulardan, devletle anlaşma sonucu bırakılan mahkûmlardan, bir iş tutturamayanlardan Wagner ordusu oluşturulmuştu. Çünkü Rusya’nın dış operasyonların politik külfeti ağır olabilirdi. Savaş ve insanlık suçu işlendiğinde Cenevre Sözleşmeleri, Uluslararası Silahlı Çatışmalarda Mağdurların Korunması Protokolü ve Uluslararası Olmayan Silahlı Çatışmalarda Mağdurların Korunması Protokolü ortadaydı.
Yakın dönemde Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi, Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi (Son duruşmasını Aralık 2017’de yapmıştı, toplamda 90 kişiye ceza vermiş, bunların 6’sı müebbet almıştı) oluşturulmuş, savaş suçlarından mahkûmiyetler verilmişti. Sıkışma yaşanırsa benzer akıbet saikiyle Hibrit savaş stratejisi kapsamında kirli savaş aparatı Wagner üyeleri arenaya atılabilirdi. Putin Wagner’i olası ordu içi muhalefete karşı da kullanmak istiyordu.
Nitekim PMC Wagner kısa sürede birçok ülkede on binlerce askeri olan yapıya dönüşecek, Libya’dan Suriye’ye, Ukrayna’dan Sudan’a, Mali’den Madagaskar’a, Mozambik’ten Orta Afrika Cumhuriyeti’ne kadar birçok ülkede altın madenlerini, patronları korumakla görev alacaktı.
Rusya ordusu ve Wagner, 24 Şubat 2022’de Ukrayna’ya savaş açtığında, üç-beş günde başkent Kiev’i düşeceği hesaplanmıştı. Ancak savaş artık Rusya-NATO savaşına dönüştü.
Bahmut ve meydan okuma
Donbass’ta Luhansk’ın batısında yer alan Bahmut (Artyomovsk) prestij savaşına dönüşmüştü. 9 ay süren kuşatma ve çatışmadan sonra ancak 21 Mayıs 2023’te Bahmut alınabilmişti. Putin, Bahmut’u alan paramiliter Wagner’e teşekkür edecekti. Ağır silahlar alan Ukrayna 4 Haziran 2023’te taarruz harekâtı başlatmış, bazı yerleri yeniden ele geçirmişti.
Savaş-ambargo ekonomiyi örseleyince Bahmut Savaşı sırasında, iktidar kavgası, savaş rantı, pasta paylaşımları etrafında anlaşmazlıklar su yüzüne çıktı. Prigozhin, sık sık videolar çekip, mühimat gönderilmediğini söylüyordu. Bahmut’ta durumun “kıyma makinesi” gibi olduğunu ağır kayıplar verdiklerini belirtiyor, Savunma Bakanı Sergey Şoygu ve Genelkurmay Başkanı Valeri Gerasimov’a meydan okuyor, hakaretler ediyor, azledilmelerini istiyordu.
Bardağı taşıran damla da geldi. Şoygu, 10 Haziran 2023’te paramiliter birliklere 1 Temmuz’a kadar Savunma Bakanlığı ile sözleşme imzalama, denetim mecburiyeti getiren kararname çıkardı. Böylece Wagner’in dağıtılacağı endişesi depreşti. Prigozhin, Şoygu ve Gerasimov’un uçak ve helikopterlerle Ukrayna’daki Wagner güçlerine karşı saldırı düzenlediğini iddia edip 23 Haziran 2023 gecesi isyan düğmesine bastı. Moskova yönetimine savaş açılmıştı.
Wagner’in Moskova’ya ilerleyişi
Wagner birlikleri devletin verdiği tanklar ve zırhlılarla Ukrayna’daki güçleri Rusya kentlerine soktu. 23 Haziran gecesi önce Rostov-on-Don kenti ele geçirildi. Rostov, Ukrayna’nın güneydoğu sınırındaydı. Rus güçlerinin ele geçirdiği Donetsk ve Luhansk sınırında. Rus Güney Askeri Bölge Karargâhı Rostov’daydı. Ukrayna savaşı Rostov’daki karargâhta yürütülüyordu. Hemen Prigozhin hakkında dava açıldı, sıkıyönetim ilan edildi. Moskova sokaklarına zırhlı birlikler indi.
Wagner 24 Haziran’da Rostov’un kuzeyindeki Voronej’i de ele geçirdi. Voronej kara yolu ve demiryollarının olduğu stratejik kentlerdendi. Rostov ve Voronej cepheye gönderilecek Rus birliklerin sevk yerleriydi. İki kent savaş lojistiğinde, tedarik zincirinde önemli halkaydı, Kırım ve Azak Denizi’nin kontrolünde, Moskova’nın savunulmasında stratejikti. (1941 Rostov Muharebesi’nde Stalingrad ve Azak Denizi’ni kontrol etmek isteyen Naziler püskürtülmüştü.)
24 saat geçmeden Moskova’nın güneyindeki Lipetsk de alındı. Bir konvoyu Rusya uçakları vurdu. Bir Rus uçağı ve 6 helikopter Wagner tarafından düşürüldü. Putin, Belarus Başkanı Aleksandr Lukaşenko’yu devreye koydu. Lukaşenko; Putin ve Prigozhin ile telefonlaştı. Putin ‘pes’ dedi ve anlaşmaya varıldı.
Rezonansa sürüklenen statüko
Anlaşmaya göre Wagner kurucusu Prigozhin hakkında açılan ceza davası kapatılacak, Wagner üyelerine istedikleri garanti verilecek, Prigozhin, Belarus’a gidecek. Wagner de güçlerini Donbass’a geri çekecekti.
Rostov’dan cepheyi yöneten Prigozhin ve Wagner birlikleri 25 Haziran akşamına kadar kentlerden çıktı.
Oysa ilk sabah Putin halka seslenirken “Sırtımızdan bıçaklandık” deyip isyanı “vatana ihanet” olarak nitelendirmişti. Ekim Devrimi’ni hedef alıp Rusya’nın Birinci Dünya Savaşı’ndayken 1917’de ülkeye darbe vurulduğunu öne süren Putin, “Silahlı isyan organize eden, silah arkadaşlarına karşı silah kaldıranlar Rusya’ya ihanet etti ve bunun hesabını verecek” demişti. (Sputnik /24.6.2023)
Efelenmeye rağmen anlaşma devlet prestiji ve Putin’in karizması açısından büyük erozyondu. Putin statükosu rezonansa sürüklendi. Wagner anlaşma olunca Moskova’ya 200 km kala durdu.
Kremlin nasıl kabullendi?
Anlaşma getiren nedenlerden biri, Wagner’in varlığının sürdürülmesi güvencesi verilmesiydi. Anlaşma sonrası Prigozhin de, PMC Wagner’i dağıtmaktan kurtardıklarını söylüyordu. Biri Çeçenistan Cumhurbaşkanı Ramazan Kadirov’un savaş deneyimi olan Çeçen güçlerini Putin’e destek için göndermesi oldu. Rostov’a giren Çeçen güç Wagner pusularında gözaltına alınsa da Wagner çatışıp kayıp vermek istemedi.
‘Devlet nasıl şartları kabul eder?’ gibi sorular soruldu. Çünkü halk isyancı Wagner birliklerine karşı harekete geçmemişti. Ordu da ciddi karşı koyuş sergileyememişti. Bu, Putin despotizminden ve savaştan bıkmanın yansımasıydı. Wagner’in Moskova’ya girişi iç savaşın tetiğini düşürebilir, ordu da bölünebilirdi. Savunma bakanı gibi isimleri görevden alınacağı maddesi olduğu da iddia edildi. Madde yoksa bile ordunun alt kademeleri isyanın istihbaratını alamayan, ilerleyişi durduramayan Şoygu ve Geresimov’u tasfiye ettirecektir.
Çin’in ve ABD’nin izlemesi
AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan Rostov’un düşmesi sonrası hemen Putin’i arayıp ne yapılması gerekiyorsa yapacağını söylerken Çin resmi açıklama yapmadı. Böylece Putin’i anlaşmaya zorlayan faktörlerden biri Çin sessiz tutumu oldu. Çünkü meydan Çin’e kalacaktı.
ABD de izledi, çünkü Rusya parçalanırsa nükleer silahlar kontrolsüz güçlerin eline geçebilirdi. ABD, Çin’in bölgede tek başına hegemonya kurmasını istemiyordu. Rusya zayıflasın ancak bu dönemde parçalanmasındı istediği.
Bu arada Wagner’den önce paylaşım ve iktidar çekişmeleri sonucu paramiliter bumerangı Sudan’da dönmüştü. Sudan’da devletin Darfur gibi yerlerde ve muhaliflere karşı kullandığı paramiliter RSF (Rapid Support Forces) 15 Nisan 2023’te yönetime savaş açmıştı. Olanlardan ÖSO, SMO, SADAT’ı kullanan Türkiye ders çıkarır mı meselesi de ayrı bir soru işareti.
Japonya Savaşı, Ukrayna Savaşı
Bağlarsak sürecin okunamaması, önleyici tedbir alınamaması Rusya ve ordusu için ciddi zaaftı. Kremlin küçük düştü. 1905 süreci akla gelebilir. Japonya ile Rus Çarlığı arasındaki 1904-5 savaşı domino etkisi yapmış. Şubat 1904- Mayıs 1915’te Port Artur Baskını, Tsushima Muharebesi’nde kaybeden Rus Çarlığı’nda sesler yükselir, monarşiye karşı hareketler gelişir, özgürlükler, seçimler talep edilir. Kışlık Saray’a yürüyüş sırasında Kanlı Pazar Katliamı (22 Ocak 1905) olunca monarşi karşıtlığı, emekçilerin örgütlenmesi ivme kazanır. 1905 Devrimi denen süreçler gelişir. I. Dünya Savaşı’nın ağır koşulları da toplumu sarsınca bu süreç 25 Ekim 1917 Devrimi’yle sonuçlanır ve Rus Çarlığı yıkılır.
Ukrayna Savaşı, Suriye, Libya, Afrika ülkelerindeki askeri harcamalar da 21. yüzyıl despotizminin sonunu getirebilir. Prigozhin zehirlenip bertaraf edilecek olsa bile yeni Prigozhin’ler çıkacaktır. Çatlayan testi su tutmaz. ‘Bir dönemin sonu geldi. Putin’e ayrılan süre doldu’ durumu cama yansıyabilir.
#Rusyada #bir #dönemin #sonu