Sanatın Aynasında Görünmeyenler: Bir Törenin görüneni…

Bir ülkenin sanat anlayışı, o toplumun vicdan atlasıdır.
Sanat, yalnızca sahnede parlayan bir ışık değil; karanlıkta bile hakikati gösteren bir aynadır.
Ve bazen o ayna, parlatılmak istenen bir yüzü değil, saklanan bir gerçeği gösterir.
Afife Jale Tiyatro Ödülleri’nde yaşananlar, işte o aynanın kırıldığı bir an gibiydi.
Bir sanat töreninde, bir maskenin kendisi protesto edildi.
Sahneye çıkan bir kadın, teşekkür cümlesinde Tamer Karadağlı’nın adını anınca, salonun duvarlarına önce sessizlik çarptı; ardından bir uğultu yükseldi, sonra yuhalamalar…
İnsanlar ayağa kalktı, salondan çıktı.Bu, yalnızca bir protesto değildi; sanatın, sanatçı maskesi takmış iktidar suretlerine başkaldırısıydı.
Tamer Karadağlı, “Çocuklar Duymasın” dizisinde yıllarca “baba”, “otorite”, “aile reisi” rollerinde alkışlandı.
Ama o dizinin satır aralarında, modernliğin değil; itaatin, kadın sessizliğinin, erkek konforunun ideolojisi örülüyordu.
Televizyon ekranlarında kurulan o ev, aslında bu toplumun patriyarkal mabediydi.
Orada baba hep bilir, anne hep sabreder, çocuk hep uyum sağlar.
Ve işte şimdi, o baba figürü tiyatronun tepesinde oturuyor: sanatın özgür alanına, “devletin sesi” atandı.
Fakat sanat, hiçbir babanın vesayetine sığmaz.
Sanat, makamla, madalya ile, mevkiyle ölçülmez.
Bir sanatçının değeri, alkışın sayısında değil; hakikate ne kadar dokunduğundadır.
Bir ülke, sanatın yerine itaati koyarsa, sanatçının yerine memuru geçirirse, tiyatrolar ruhunu kaybeder, sahneler karanlıklaşır.
Ve o gece, karanlığa düşen sahnede aslında başka bir ışık yandı:
O ışık, Afife Jale’nin adından kalan ışıktı.
Afife Jale, Cumhuriyet öncesi Türkiye’sinde sahneye çıkan ilk Müslüman kadındı.
Yasaklara, tehditlere, hakarete rağmen tiyatroya çıktı.
Sahnede olmaya değil, insan olmaya karar verdi.
Onun adı, sanatın yalnızca bir estetik mesele değil, aynı zamanda bir direniş biçimi olduğunu hatırlatır.
O gün onun adına verilen ödül töreninde, bir kadının ağzından dökülen “teşekkür” sözü, özgürlüğü değil biatı temsil ettiğinde, salondan yükselen protesto sesleri, belki de Afife’nin ruhunun yeniden dirilişiydi.
Çünkü Afife, hiçbir koltuk sahibine teşekkür ederek değil, sahneye çıkarak var olmuştu.
Sanatın özgürlüğü, işte o cesaretin devamıdır.
Sanat, Adorno’nun dediği gibi, “topluma en fazla karşı çıkarak toplumsal olur.”
Gerçek sanat, iktidarın dilini değil, vicdanın sesini konuşur.
Sanat, durduğu yerle değil, karşısında durduğu şeyle anlam kazanır.
Bu duruş, bazen bir fırça darbesinde, bazen bir sahne suskunluğunda, bazen de halkın yuhalamasında görünür.
Bir sanatçının görevi, düzeni güzelleştirmek değil; düzenin çirkinliğini görünür kılmaktır.
Felsefe, güzelliği itaatle değil, özgürlükle ölçer.
Kant’ın estetik yargısı, “çıkar gözetmeyen beğeni” der; oysa iktidar, hep çıkar ister.
İşte bu yüzden, iktidarın himayesine sığınan sanat, artık sanat olmaktan çıkar; yalnızca dekor olur, propaganda dekoru.
Tamer Karadağlı’nın temsil ettiği figür tam da budur:
Sanatı “kültürel bir vitrin”e indirgeyen, onu yöneten, biçimlendiren, denetleyen bir zihniyetin yansıması.
Ama sanatın doğası, bu denetime direnir.
Çünkü sanat, varoluşun kendisidir;
Ve varoluş, hiçbir gücün eline teslim edilemez.
Çünkü sanat, yalnızca sahnede değil; halkın dilinde, türküsünde, sokaktaki taşta, duvardaki yazıda yaşar.
Halk sanatı, hiçbir otoritenin biçimlendiremediği en sahici direniş biçimidir.
Son Söz: Kimin Sahnesi Bu Dünya?
Bir ülke, sanatçısını özgür bırakmadığında, kendi dilini boğar.
Bir sanatçı, iktidarın gölgesinde büyüdüğünde, sanat ölür; yalnızca gösteri kalır.
Afife Jale’nin adı, işte bu yüzden bir ödül değil, bir emanettir.
O emanetin anlamı; korkmadan konuşmak, düşünmek, itiraz etmektir.
Ve o gece salonu terk eden insanlar, bu emanete sahip çıkan son izleyicilerdi.
Unutulmamalı,
Sanat, ancak bugünün cesaretinde ve halkın vicdanında nefes alır.
Çünkü sanat, ne iktidarın, ne kurumun, ne de “devletin babası”nın malıdır.
Sanat, halkın kalbinde, vicdanın ışığında, özgürlükte yaşar.